İŞÇİ HAK VE ALACAKLARI
Kapsamı ve detayları ile işçi hak ve alacakları köşe yazıma sığmayacak kadar geniş bir perspektiften bakılması gereken konuların en başında geliyor. Ancak temel düzeyde hakkımızı koruyabilmek ve alacaklarımızı saptamak adına konunun özünü anlatmaya çalışacağım.
İŞÇİ KİMDİR?
İşçi; emeğini işverene ve onun müşterilerine sunan karşılığında ücret alan kişidir. Ayrıca İş kanunu kapsamında işçinin tanımı yapılmıştır.İş kanunun 2. Maddesine istinaden İşçi, hizmet akdine dayanarak herhangi bir işte ücret karşılığı çalışan kişi olarak tanımlanmaktadır.
İŞÇİNİN HAK VE ALACAKLARI?
1-) Ücret Alacağı:
Ücret bir kimseye yaptığı iş karşısında, işverence para ile ödemesi yapılan tutardır. Ücret, işçi için en önemli hak; işveren için ise başlıca borçtur. Ücretin ödenmemesi mücbir neden (zorlayıcı hal) dışında başka bir sebebe dayanıyor ise işverence ücretin ödeme gününden itibaren en geç 20 gün içerisinde ödenmesi gerekir. Ücreti ödenmeyen işçi, işi yarıda bırakabilir. Ayrıca ücretleri zamanında ödenmeyen işçiler için ödeme gününden itibaren başlamak üzere en yüksek mevduat faizi öngörülmüştür. İşçi ücretlerinin ödendiğinin ispatı, işverene aittir.
2-) Kıdem Tazminatı:
Kıdem tazminatı, işçinin işyerinde sadakatle çalışarak hizmet etmesi dolayısıyla yıpranması karşılığı ve geleceğini teminat altına alma amacına yönelik bir tür tazminattır. Bir kimsenin kıdem tazminatına hak kazabilmesi için en tabi unsur bir tam yıl çalışmış olması şartıdır. Bir yıllık zaman diliminden daha az çalışanların kıdem tazminatını hak etmesi söz konusu değildir. Ayrıca bir yıllık çalışma süresinin başlangıcı hizmet akdi tarihi değil, fiilen işe başlama tarihidir. Örneğin; bir iş yerinde çalışmaya karar verdiniz ve işverenle 20.09.2021 tarihli hizmet akdi imzaladınız. Ancak filen işe başlama 2 ay (20.11.2021) sonra gerçekleşecek ise kıdeminiz 20.11.2021 tarihi itibarıyla hesaplanacaktır.
1 yıllık kıdem tazminatınızın tutarı ne olacak ve hangi faiz uygulanacak? Ayrıca ona değinelim. Her tam 1 yıl için ödenecek kıdem tazminatınız; 30 gün tutarındakimaaşınız ve buna ek olarak yapılan sosyal yardımlardır. Konuyu sizler açısından örneklendirirsem; x bir iş yerinde 5 yıllık bir çalışma geçmişiniz olsun. Diğer gerekli şartlarında varlığı halinde 5 yıllık kıdem tazminatı alacağınız bulunmaktadır. Burada aylık maaşınızın 4.000 TL, yol ücretinin aylık 300 TL, yemek ücretinizin ise aylık 700 TL olduğunu varsayalım. Toplamda 5. 000 TL aylık giydirilmiş(brüt) ücretiniz bulunmaktadır. Her bir yıl için 5.000 TL olmak üzere toplamda 5 yıllık kıdeminiz gereğince 25.000 TL toplam kıdem alacağınız doğmuş olur. İşçi kimsenin vefatı halinde bile kıdem tazminat alacağı, işçinin yasal mirasçılarına ödenir.
Kıdem tazminatınızın zamanında ödenmemesi üzerine açılacak davalarda, hâkim kıdem tazminatınıza gecikme süresine göre ücret alacağınızda olduğu gibi mevduata uygulanan en yüksek faizi uygulayacaktır.
3-) İhbar Tazminatı:
İhbar tazminatı; İş sözleşmesinin işverence, 4857 sayılı iş kanunun 17.maddesinde belirlenen sürelere uyulmaksızın feshedilmesi durumunda, işverenden talep edilebilecek bir tür tazminattır. İhbar tazminat süreleri kıdeminize göre belirlenir. Birazdan ihbar sürelerinizin ne kadar olduğuna ayrıca değineceğim. Bireysel ya da toplu iş sözleşmeleri ile ihbar sürelerini artırmak mümkündür. İhbar tazminatı hesaplanırken işçinin giydirilmiş brüt ücreti esas alınmaktadır.
İhbar sürelerine uyulmadığında;
- Hizmet süresi 6 aydan az olan çalışma dönemi için; 2 haftalık ücret tutarında ihbar tazminatı,
- Hizmet süresi 6 aydan 1,5 yıl kadar olan çalışma dönemi için; 4 haftalık ücret tutarında ihbar tazminatı,
- Hizmet süresi bir buçuk yıldan 3 yıla kadar olan çalışma dönemi için; 6 haftalık ücret tutarında ihbar tazminatı,
- Hizmet süresi 3 yıldan fazla olan çalışma dönemi için ise 8 haftalık ücret tutarında ihbar tazminatı ödeme yükümlülüğü doğmaktadır.
İhbar tazminatı alacağınız 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Yani ihbar tazminat alacağınız doğduğu andan itibaren 5 yıl içerisinde talep etmelisiniz.
4-) Fazla Çalışma Ücret Alacağı:
Yasa gereği haftada toplam 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilmiştir. Dolayısıyla haftalık toplam çalışma süresi 45 saati geçemez. Aksi kararlaştırmamışsa 45 saatlik toplam süre haftanın günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Her bir saat için yapılan fazla çalışmalar için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına miktarının %50 yükseltilmesi suretiyle ödenecektir. işçi bordroda fazla çalışma ücreti tahakkuku gösterilen ayların dışında fazla mesai yaptığını iddia ettiğinde, söz konusu fazla çalışmaları ispat etmesi gerekecektir. Fazla çalışmalar ispat edildiği takdirde mahkemece fazla çalışma ücret alacaklarına hükmedilecektir.
5-) Ulusal Bayram Ve Genel Tatil(UBGT) Ücreti Alacakları:
UBGT günleri ile Cumhuriyetin ilan edildiği günün yıl dönümü olan 29 Ekim günü tam gün ve bunun arifesi olan 28 Ekim gününde yarım gün işyerlerinde çalışılmayacağı yasalar ile güvence altına alınmıştır. Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işyerlerinde çalışılıp, çalışılmayacağı toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmeleri ile kararlaştırılır. Anılan sözleşmelerde hüküm yok ise işçinin onayı alınmadan, işçiler Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamaz. İşçinin tatil günü ücreti, normal çalıştığı günlere göre bir güne düşen ücretidir. Saat ücreti ile çalışan işçilerin tatil günü ücreti ise olağan saat ücretinin 7,5 katıdır.
6-) Hafta Tatili Ücret Alacağı:
Haftanın bir gününün tatil yapılması dini ve sosyal sebepler ile de dünya üzerinde kabul görmüş, ülkemiz dâhil hemen hemen her ülkede uygulanmaktadır. Ayrıca tatil yapmak ve dinlenmek Anayasanın 50. Maddesi uyarınca işçilere tanınmış bir haktır. Ancak kimi işverenlerce bu kurala riayet edilmemekte ve tatil yapılması gereken günde dahi işçi çalıştırılmaktadır. Hafta tatili ücreti bir çalışma karşılığı ödenen ücret değildir. Bu nedenle hafta tatili ücreti bir günlük çıplak(temel) ücret üzerinden ödenir.
Hafta tatilinde çalıştırıldığının ispat külfeti işçide; hafta bir gün izin verildiği veya ücretinin ödendiğinin ispatı işverene aittir. Hafta tatili çalışması tanık, puantaj kayıtları ve işyeri kayıtları gibi her türlü delille ispatlanabilir.
7-) Yıllık Ücretli İzin Alacakları:
Bir yıllık bir çalışma geçiren işçilerin belirli bir süre işyerinden uzak kalmaları daha sonra verimli bir çalışma yapmasına imkân verecektir. İş yerinde işe başladığı günden itibaren en az 1 yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. Yılık izin hakkı işçinin kişilik haklarına ilişkindir. Bu bağlamda Yıllık ücretli izin hakkından hiçbir surette vazgeçilemez. İşçi, yıllık izin hakkından yazılı olarak vazgeçtiğini belirtse de yazılı beyanı geçersiz olacaktır.
4857 Sayılı İş Kanunu m. 53 uyarınca,” İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;
1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dâhil) olanlara 14 günden,
5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 20 günden,
15 yıl (dâhil) ve daha fazla olanlara 26 günden az olamaz. Yeraltı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri 4’er gün arttırılarak uygulanır.” şeklinde düzenlenmiş olup,18 ve daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yeraltı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri 4’er gün arttırılarak uygulanır.
İlerleyen haftalarda hizmet tespit, işe iade ve diğer tazminat davalarını ayrıca anlatacağım. İşçi hak ve alacakları dosyaları; kapsamı ve detayları ile usulü işlemler yönünden uzmanlık gerektirdiğinden herhangi bir hak ve alacak kaybına uğramamanız için mutlaka alanında uzman bir avukata danışmalısınız. Haftaya görüşmek üzere sağlıcakla kalın.
Av. Bayram SİZER
